چرا صندوق بازنشستگی کشوری به این روز افتاد؟
با وجود شرکتهای متعدد زیرمجموعه صندوق بازنشستگی، تنها ۱۲ درصد از منابع این سازمان از ناحیه سود شرکتهای زیرمجموعه تامین میشود. اما دلیل شکلگیری بحران در این صندوق چیست و راه خروج از آن کدام است؟ مرکز پژوهشها در گزارشی به این موضوع پرداخته است.

به گزارش رواق، مسئله سرمایهگذاریهای صندوق بازنشستگی به دلیل نقش مهم در تامین مالی بازنشستگان و توانیابها، همواره کانون توجه سیاستگذاران و کارشناسان بوده است. صندوق بازنشستگی کشوری، دومین صندوق بزرگ بازنشستگی کشور از منظر تعداد بازنشستگان است.
هرچند اصول صندوق بازنشستگی آن است که با مدیریتهای بیمهای، این سازمان بتواند منابع مورد نیاز خود را فراهم کند، اما نه تنها منابع بیمهای این صندوق، بلکه سرمایهگذاریهای آن نیز برای پوشش هزینهها کافی نیست. بر اساس دادههای مرکز پژوهشها، تنها حدود ۲۷ تا ۲۸ درصد از حقوق بازنشستگان از منابع داخلی صندوق مانند حق بیمه یا عایدی ناشی از سرمایهگذاریها تامین میشود.
نقش کمرنگ سرمایهگذاریهای صندوق بازنشستگی در تامین مالی هزینهها
از سال ۱۳۶۷ صندوق بازنشستگی به سرمایهگذاری اقدام کرد و از سوی دیگر، دولت نیز در قالب رد دیون و پرداخت بدهی خود در سالهای گذشته، برخی از شرکتهای دولتی را به این صندوق واگذار کرد، بنگاههای زیادی نیز ذیل این مجموعه فعالیت میکنند.
با این وجود، سهم بازده سرمایهگذاریهای صندوق در تامین مخارج آن طی ۵ سال گذشته، بهطور متوسط ۱۲ درصد بوده است. برای نمونه در سال ۱۳۹۹، تنها ۹ درصد از کل منابع درآمدی صندوق، ناشی از ارزش افزوده در سرمایهگذاریها بوده است.
در مقابل، بررسیها نشان میدهد از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۰، همواره بیش از ۶۰ درصد منابع صندوق، از محل منابع عمومی بودجه دولت تامین شده است.
این مسئله نشان میدهد بین واقعیت و انتظارات از بازدهی سرمایهگذاریها، شکاف قابل توجهی وجود دارد.
داراییهای صندوق چقدر است و تا چند سال برای تامین هزینهها کافی است؟
در حال حاضر، پنج هلدینگ شامل آتیه صبا، صبا انرژی، مدیریت ارزش سرمایه، صبا عمران و صبا جهاد، ذیل صندوق بازنشستگی کشوری در حال فعالیت هستند.
بر اساس آنچه مرکز پژوهشهای مجلس اعلام کرده، جمع ارزش پرتفوی بازنشستگی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ حدود ۳۰۰ همت بوده است. این عدد، با احتساب املاک و مستغلات و همه سایر داراییهای صندوق، حدود ۳۵۰ تا ۵۰۰ همت تخمین زده میشود. گزارش مذکور اعلام کرده که متوسط بازدهی داراییهای صندوق طی سالهای دهه ۹۰، حدود ۶.۶۴ درصد بازدهی واقعی داشته است.
آمارها نشان میدهد در انتهای دوره مالی منتهی به پایان ۱۴۰۱، از میان شرکتهای زیرمجموعه صندوق، تعداد ۲۶ شرکت در زیاندهی قرار دارند و این درحالیست که ۸ شرکت در سال ۱۴۰۰، از زیاندهی خارج شدند.
با توجه به مجموع داراییهای فعلی صندوق و مصارف سالیانه آن، صندوق با فروش همه داراییهای خود میتواند نهایتا مصارف یک و نیم سال خود را پوشش دهد. از اینرو، ساماندهی داراییها در جهت افزایش سودآوری، نمیتواند راهحل اصلی صندوق به منظور خروج از بحران باشد.
چرا صندوق به این وضع دچار شده و راه خروج از آن چیست؟
عوامل متعددی در شکلگیری وضعیت فعلی سرمایهگذاریهای صندوق اثرگذار بودهاند. از منظر کارشناسان، عواملی همچون بیثباتی اقتصاد کلان، روش تسویه مطالبات صندوق از سوی دولت، پیگیری سیاستهای حمایتی از طریق تعیین ماموریت برای صندوق، چالشهای حقوق مدیران، مداخلات سیاسی در امور مربوط به سرمایهگذاری و انتصابات، از مهمترین آنهاست.
بررسی تاریخچه صندوق نشان میدهد عدم توجه به محاسبات بیمهای، عدم پرداخت کامل حق بیمه کارمند توسط دولت به صندوق، از جمله مهمترین چالشهای صندوق بازنشستگی کشوری بوده است.
مرکز پژوهشهای مجلس اعلام کرده که مهمترین سیاست فعلی برای حل بحران صندوقها، خروج صندوق بازنشستگی کشوری از بنگاهداری و حرکت به سمت سهامداری است. با اینحال، این سیاست باید به صورتی پیگیری شود که بتوان همچنان بنگاههای پربازده را در میان صندوقها و سایر بازیگران بزرگ اقتصاد، به صورت غیرکنترلی حفظ کرد.
گفتنی است که بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از صندوق بازنشستگی کشوری مربوط به بهار ۱۴۰۳، این صندوق مجموعا ۸۴۷ هزار نفر شاغل بیمهپرداز، یک میلیون و ۷۱۸ هزار نفر حقوقبگیر با میانگین مدت خدمت ۲۸ سال و میانگین مدت پرداخت حقوق ۲۹ سال دارد.
رواق | روایت اقتصاد ایران