بررسی اجزای تولید ناخالص داخلی از تابستان ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳؛
سهم ۵۱ درصدی مصرف خانوارها در تولید ناخالص داخلی ایران
تحلیل دادههای مرکز آمار ایران از حسابهای ملی نشان میدهد که اقتصاد کشور در دهه اخیر، علیرغم محدودیتها و فشارهای خارجی، مسیری رو به رشد را، هرچند با نوسانات فراوان، طی کرده است. این روند، نهتنها تغییرات قابلتوجهی در ساختار تولید، بلکه تحولات مهمی در الگوی هزینهها نسبت به ابتدای دهه ۱۳۹۰ ایجاد کرده است.

به گزارش رواق، تولید ناخالص داخلی کشورها از چهار بخش اصلی شامل مصرف بخش خصوصی، مصرف بخش دولتی، تشکیل سرمایه ثابت و خالص صادرات کالاها و خدمات تشکیل میشود.
بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی بهعنوان بزرگترین بخش اقتصاد ایران، بیش از ۵۰ درصد از ارزش افزوده سالانه را به خود اختصاص داده است. این آمار بر اساس سال پایه ۱۴۰۰ متناسبسازی شده و اثر تورمی تا حدود زیادی از آن حذف شده است.
پس از مصرف بخش خصوصی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص با سهمی کمتر از ۲۰ درصد، و هزینه مصرف نهایی دولت با سهمی حدود ۹ تا ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی قرار دارند. سهم خالص صادرات کالاها و خدمات نیز طی سالهای گذشته، غالباً کمتر از ۸ درصد بوده است.
تغییرات ساختار اقتصاد ایران در دهه اخیر
در دهه اخیر، ساختار اقتصاد ایران تغییرات قابلتوجهی را تجربه کرده است. بر اساس آمار، میزان هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی در تابستان ۱۴۰۳ به بیش از ۵۱ درصد از ارزش افزوده رسیده است. این در حالی است که این نسبت در تابستان ۱۳۹۰ کمتر از ۴۷ درصد بود. این افزایش نشاندهنده رشد چشمگیر مصرف نهایی خانوارها در سالهای اخیر است.
از سوی دیگر، هزینههای مصرفی دولت که در تابستان ۱۳۹۰ حدود ۱۳.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل میداد، در تابستان ۱۴۰۳ به ۸.۴ درصد کاهش یافته است. همچنین، سهم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی این بازه زمانی در حدود ۱۷ درصد باقی مانده است.
رشد واقعی اجزای اقتصاد در تابستان ۱۴۰۳ نسبت به ۱۳۹۰ چقدر بوده است؟
بررسیهای مربوط به رشد واقعی اجزای اقتصاد نشان میدهد که طی دهه گذشته، ارزش واقعی مصرف بخش خصوصی از تابستان ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳ حدود ۱۵ درصد رشد کرده است. در همین مدت، هزینههای دولت با رشدی حدود ۶.۵ درصد مواجه بوده و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص افزایشی معادل ۳۳.۹ درصد داشته است. در مقابل، روند خالص صادرات کالاها و خدمات در این دوره نوسانی بوده و تأثیر آن بر رشد اقتصادی متغیر بوده است.
ایستادگی اقتصاد ایران در برابر طوفان فشارهای خارجی
در مجموع، اقتصاد ایران از ابتدای دهه ۹۰ تا تابستان ۱۴۰۳، رشدی معادل ۱۴.۵ درصد را تجربه کرده است. این بدان معناست که اقتصاد کشور طی ۱۳ سال گذشته، علیرغم چالشهایی نظیر تحریمهای بیسابقه و مشکلات داخلی، به طور متوسط سالانه ۱.۲ درصد رشد داشته است.
با این حال، بررسی جزئیتر رشد تولید ناخالص داخلی نشان میدهد که اقتصاد ایران در سالهای ۱۳۹۱، ۱۳۹۲، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ رشد منفی را تجربه کرده است. اما از سال ۱۴۰۰ به بعد، روند رشد اقتصادی بهبود یافته و به طور متوسط سالانه حدود ۴ درصد افزایش داشته است.
تحلیل ساختار تولید در ایران
در میان بخشهای مختلف اقتصاد، هر یک از بخشهای اصلی تولید در سالهای اخیر رشد متفاوتی را تجربه کردهاند. بخش صنعت در این بازه زمانی حدود ۹ درصد بزرگتر شده است. بخش کشاورزی عملکرد بهتری داشته و با رشدی بیش از ۲۰ درصد مواجه بوده است. در مقابل، بخش خدمات رشد کمتری را ثبت کرده و کمتر از ۹ درصد افزایش یافته است.
یکی از نکات مهم در تحلیل این روند آن است که رشد اقتصادی بدون در نظر گرفتن درآمدهای نفتی، بیشتر از رشد اقتصادی شامل درآمدهای نفتی بوده است. این تفاوت عمدتاً به دلیل نوسانات شدید در درآمدهای نفتی ایران طی سالهای اخیر بوده که تأثیرات نامنظمی بر اقتصاد کشور گذاشته است.
رشد ۱.۲ درصدی اقتصاد در حالی اتفاق افتاده که در برنامههای توسعه، رشد ۸ درصدی برای اقتصاد مقدر شده بود. بنظر میرسد با توجه به چارچوب کنونی و وضعیت فعلی، رشد ۸ درصدی پیشبینی شده در برنامه هفتم نیز دور از منطق باشد. با این وجود، در سه سال اخیر ایران توانسته نوسان نرخ رشد اقتصاد را کنترل کند و حول ۴ درصد ارزش افزوده جدید خلق کند. به همین ترتیب چنانچه سیاستگذاریهای مناسبی انجام شود و شوکهای جدیدی به جامعه وارد نشود، انتظار میرود ایران بتواند مسیر سه سال اخیر خود را در سال آینده نیز ادامه دهد.
در نهایت، این آمار نشان میدهد که اقتصاد ایران در دهه اخیر توانسته با وجود محدودیتها و فشارهای خارجی، مسیر رشد را هرچند با نوسانات زیاد، اما به آرامی طی کند و امید آن وجود دارد که این نرخ رشد در سالهای آتی با سکانداری مناسب، افزایش پیدا کند.