صنعت لوازم خانگی ایران در آستانه جهش
در حال حاضر، اگرچه سیاست حمایتی فعالی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، ارتقای فناوری و تکمیل زنجیره ارزش وجود ندارد اما، اکنون صنعت لوازم خانگی در آستانه مقیاس بهینه و رقابت در عرصه منطقهای قرار گرفته است. به همین ترتیب، در پیش گرفتن سیاست صنعتی فعال و طرح یک استراتژی مشخص برای توسعه این صنعت، بیشاز پیش اهمیت یافته است.

به گزارش رواق، صنعت لوازم خانگی از جمله صنایع پیشرو در توسعه صنعتی محسوب میشود. این صنعت از طریق ایجاد تقاضا برای محصولات پیشین و ایجاد کالا برای محصولات پسین، دارای اهمیت زیادی در ساختار صنعتی کشورهاست.
کالاهای تولیدی این صنعت، عمدتا جزو کالاهای مصرفی بادوام هستند. در ایران، حدود ۸ دهه است که لوازمخانگی تولید میشود و در این دوره طولانی، عواملی مانند بازار روبهرشد، سیاستگذاری صنعتی دولت و فعالیتهای کارآفرینانه در توسعه آن نقش داشتهاند.
بر اساس آمارهای به ثبت رسیده، ایران در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۷۰، در این صنعت خیز برداشته اما در دورههایی مانند دهه ۸۰، ناتوانی دولت در قاعدهگذاری مناسب منجر به از دست رفتن سهم بازار ایران و کاهش رقابتپذیری و فقدان انتقال تکنولوژی شده است.
تاریخچه تولید لوازم خانگی در ایران
از سالهای ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۲، دوره پیدایش صنعت لوازم خانگی در ایران بود. در این دوره برای اولین بار در دولت مصدق، اولین اقدامات برای تولید لوازم خانگی انرژیبر در جهت استفاده موثر از منابع ملی انجام شد.
از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۰، دولت از طریق حمایتهای اعتباری و تسهیلات ترجیحی، تولیدکنندگان را به فعالیت در این بازار تشویق کرد. این درحالی است که سیاست مذکور صرفا با هدف تشویق تولید محصول نهایی همراه بود و کمتر به وابستگیها و سیاستهای تکمیل زنجیره ارزش توجه داشت.
در سالهای ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۶،در نتیجه اصلاحات ارزی، درآمدهای نفتی و مهاجرت گسترده به شهرها، تولیدکنندگان داخلی و خارجی در بازار ایران حضور یافتند و از محصولات جدید خود مانند یخچال و تلوزیون، رونمایی کردند.
در این دوره، سیاستهای اعتباری و صنعتی دولت تشویقی برای سرمایهگذاری تولیدکنندگان در این حوزه بود اما فقدان سیاستگذاری مشخص در زنجیره و دسترسی تولیدکنندگان به بازارهای جهانی، مانع از توسعه بیشتر این صنعت میشد.
با وقوع انقلاب ۱۳۵۸ و فرار وابستگان رژیم پهلوی، همچنین دولتی شدن برخی از واحدهای تولیدی لوازم خانگی، ساختار بازار تغییر کرد. با این وجود، اقداماتی نظیر گازکشی و برقرسانی به نقاط مختلف کشور، زمینهای برای گسترش بازار لوازم خانگی در ایران را فراهم کرد. این روند تا سال ۱۳۶۸ ادامه یافت و با سیاستهای کاهش واردات تا سال ۱۳۸۰، صنعت لوازم خانگی توسعه پیدا کرد.
با افزایش دسترسی به ارز پس از سالهای ۱۳۸۰، موانع واردات لوازم خانگی نسبت به قبل کمتر شد. در مقابل، جذب سرمایهگذاری خارجی در این حوزه نه تنها منجر به گسترش صنعت لوازم خانگی ایران نشد بلکه بازار داخلی کشور نیز تا سال ۱۳۹۶ توسط تولیدکنندگان خارجی تصاحب شد.
دست آخر، از سال ۱۳۹۷ با اعمال محدودیتهای جدید و افزایش مجدد تعرفههای واردات، شرکتهای خارجی از این بازار خارج شدند و این موضوع باعث شد تا علیرغم کاهش تقاضا در نتیجه جهشهای ارزی، بازاری بزرگ در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار بگیرد.
صنعت لوازم خانگی ایران در آستانه جهش؛ چه اصلاحاتی لازم است؟
در حال حاضر، اگرچه سیاست حمایتی فعالی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، ارتقای فناوری و تکمیل زنجیره ارزش وجود ندارد اما، اکنون صنعت لوازم خانگی در آستانه مقیاس بهینه و رقابت در عرصه منطقهای قرار گرفته است.
به همین ترتیب، اکنون در پیش گرفتن سیاست صنعتی فعال و طرح یک استراتژی مشخص برای توسعه این صنعت، بیشاز پیش اهمیت یافته است.
بر اساس بررسیهای مرکز پژوهشها، پیش از هر اقدامی برای توسعه صنعتی، بنظر میرسد تقویت بخشهای مولد در مقابل بخشهای نامولد ضروری باشد. این موضوع به معنای کاهش دادن سودهای ناشی از سوداگری است که میتواند با مواردی مانند کاهش اختلاف قیمت در بازارهای مختلف یا مالیات بر عایدی سرمایه پیگیری شود. این اقدامات باید علاوه بر کاهش فعالیتهای سوداگرایانه، هزینه انجام فعالیت مولد مانند ریسکهای تولید را کاهش دهد.
در قدمهای بعدی، لازم است اصلاحاتی در سیاستهای تجاری انجام شود؛ به گونهای که نه تنها فضای رقابتی را فراهم کرده بلکه مانع از تسخیر بازار داخلی توسط شرکتهای خارجی شود.
از سوی دیگر، حمایت از توسعه زنجیره ارزش در این صنعت، باید به عنوان ماموریتی به یک سازمان توسعهای سپرده شود. دست آخر اینکه تامین ملی صنعتی و توسعهای، به جای تامین مالی تجاری، یکی از حلقههای مغفول در این زمینه شناسایی شده که صنعت لوازم خانگی را به شدت دچار مشکل کرده است.