تحولات بزرگ ریال دیجیتال در آینده اقتصادی کشور

برای ریال دیجیتال اهداف مهم دیگری همچون افزایش تابآوری و پایداری در زیرساخت‌های پرداخت کشور، بازآفرینی نقش اسکناس به شکل الکترونیکی در پرداخت‌های خرد کشور، بهبود کارآیی و توسعه ابزارهای پرداخت نوین و مدیریت مخاطرات ناشی از رواج پول‌های خصوصی نیز مدنظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بوده است.

خردادماه سال جاری بانک مرکزی اعلام کرد که فاز آزمایشی شیوه جدیدی از پرداخت به نام «ریال دیجیتال» برای اولین بار در کشور طی تیرماه در جزیره کیش آغاز می‌شود؛ وعده‌ای که در همان روزهای نخست تیرماه عملیاتی شد و مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفت.

در این شیوه نوین پرداخت، می‌توان بدون استفاده از پول‌های کاغذی یا کارت‌های بانکی به سادگی از طریق کیف پول ریال دیجیتال خریدهای خود در عرض چند ثانیه انجام داد یا نسبت به انتقال وجه اقدام کرد.

این طرح با مشارکت فعال شبکه بانکی و همکاری‌های لازم در شبکه پرداخت کشور، با مشارکت بانک‌های ملت و تجارت در جزیره کیش و با امکان بهره برداری عمومی آغاز شده است.

«ریال دیجیتال» چیست؟

در یک تعریف ساده و کلی، «ریال دیجیتال» مشابه با اسکناس در تعهد بانک مرکزی به شکل الکترونیکی است که می‌تواند جهت انجام پرداخت‌های عمومی مورد استفاده قرار گیرد.

ریال دیجیتال برخلاف سایر انواع پول الکترونیک رایج در کشور که از طریق حساب‌های بانکی و ابزارهای پرداخت متداول همچون کارت بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیاز به تسویه بین بانکی برای انتقال وجوه بین خریدار و فروشنده نداشته و به ‌محض انجام عملیات خرید وجوه دریافتی آن در اختیار فروشنده قرار گرفته و قابل بهره‌برداری است.

همچنین به دلیل استفاده از ابزارهای نوین در انجام عملیات پرداخت، پرداخت با این روش در عین افزایش امنیت پرداخت، بسیار ساده‌تر از شیوه‌های رایج پرداخت کارتی صورت می‌پذیرد؛ این پروژه در گام نخست، با هدف بسترسازی توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور و پاسخ به نیازمندی‌های توسعه‌ای حوزه پرداخت توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسعه یافته است.

در همین راستا، اهداف مهم دیگری همچون افزایش تابآوری و پایداری در زیرساخت‌های پرداخت کشور، بازآفرینی نقش اسکناس به شکل الکترونیکی در پرداخت‌های خرد کشور، بهبود کارآیی و توسعه ابزارهای پرداخت نوین و مدیریت مخاطرات ناشی از رواج پول‌های خصوصی نیز مدنظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بوده است.

پیشتازی کیش در عرصه فن آوری دلیل اصلی اجرای «ریال دیجیتال» در جزیره است

رییس کل بانک مرکزی در آیین رونمایی از این طرح با بیان اینکه ریال دیجیتال همان اسکناس است و بخشی از پایه پولی به شمار می‌رود، گفت: ریال دیجیتال، کارایی نظارت و جمع‌آوری اطلاعات در حوزه پرداخت را برای بانک مرکزی افزایش می‌دهد؛ دلیل انتخاب کیش برای عملیاتی کردن ریال دیجیتال این بوده که این منطقه آزاد در حوزه فناوری پیشتاز است؛ بنابراین بسترها برای توسعه چنین فناوری‌هایی در جزیره کیش فراهم است.

«محمدرضا فرزین» با بیان اینکه در اجرای ریال دیجیتال از کیو آر کد استفاده می‌شود و گام بعدی حرکت به سمت NFC است، افزود: باید اذعان کنیم که طبق آمار در حوزه بانکداری الکترونیک جزو کشورهای سرآمد دنیا هستیم و کشور در حوزه شمولیت مالی هم توسعه بسیار خوبی داشته باشد؛ به طوری که در حال حاضر عموم مردم ایران به خدمات بانکی از طریق ابزارهای الکترونیک دسترسی دارند؛ این اتفاق بسیار بزرگی نتیجه تلاش‌های بخش‌های مختلف و شبکه بانکی و بانک مرکزی است.

وی ادامه داد: حجم اسکناس و مسکوک در کشور به ۱.۳ درصد رسیده که یکی از کمترین نسبت‌ها در دنیا است. امروزه کمتر کسی و کمتر منطقه‌ای در کشور به اسکناس نیاز پیدا می‌کند و تقریبا در همه جای کشور امکان پرداخت الکترونیک فراهم شده است؛ یکی از روسای بانکی کشورهای عربی به من گفت خیلی تعجب کردم در روستاها هم دستگاه پوز دارید و از گستردگی خدمات بانکی کشور ما تعجب کرده بود.

رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه در حوزه رمزارزها نیز اقداماتی انجام شده که به‌زودی اعلام می‌شود، ادامه داد: ریال دیجیتال همان اسکناس است، اما دیجیتال بوده و بخشی از پایه پولی به شمار می‌رود؛ افزایش ریال دیجیتال همانند چاپ پول و اسکناس است و با حوزه رمزارزها تفاوت دارد؛ در واقع شبیه به رمزارز نیست، بلکه همان پول است.

افزایش کارایی نظارت با «ریال دیجیال»

وی با اشاره به اینکه «ریال دیجیتال» در بستر دفترکل یا DLT پیاده شده و کارایی حوزه نظارت بر پرداخت را برای بانک مرکزی افزایش می‌دهد، بیان کرد: «ریال دیجیتال» چون مستقیم به کیف پول افراد واریز می‌شود، عملیات سیاست پولی را نیز تسهیل می‌کند.

فرزین تصریح کرد: ریال دیجیتال علاوه بر این ابزاری برای پدافند غیرعامل بشمار می‌رود و به کاهش آثار تحریم نیز می‌تواند کمک می‌کند؛ امروزه کشورهای مختلف به سمت تشکیل بلوک‌های CBDC حرکت کرده‌اند و اگر بتوانیم از ریال دیجیتال در حوزه تشکیل بلوک‌های CBDC استفاده کنیم، می‌تواند به کاهش آثار تحریم‌ها کمک کند.

«ریال دیجیتال» می‌تواند منجر به حذف اسکناس شود

معاون فناوری‌های بانک‌مرکزی گفت: «ریال دیجیتال» که هم اکنون به صورت پایلوت در جزیره کیش اجرا می‌شود و می‌تواند منجر به حذف اسکناس برای پرداخت‌های خرد شود.

«مهران محرمیان» اظهار کرد: حدود ۹۳.۵ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال ایران به خدمات الکترونیکی بانکی دسترسی دارند و این موضوع نشان می‌دهد ایران در زمینه شیوه‌های نوین بانکی جزو کشورهای پیشرو است؛ ریال دیجیتال هم در این زمینه رونمایی شده و برای پرداخت‌های خرد مانند پرداخت کرایه تاکسی کارایی دارد.

معاون فناوری‌های بانک مرکزی تاکید کرد: همه اتفاقات و پیشرفت‌هایی که در حوزه بانکداری الکترونیکی داشتیم در شرایط تحریم رخ داده و مهندسان ایران هیچ وقت این موضوع را مانع پیشرفت نمی‌دانستند.

ایران سیزدهمین کشور دارای پول دیجیتال

به گفته وی، تجار و گردشگران خارجی‌ها زمانی که وارد ایران می‌شوند و این امکانات بانکداری الکترونیکی را می‌بینند برای آنها غیر قابل تصور است.

محرمیان گفت: ایران با این اقدام سیزدهمین کشور دارای پول دیجیتال بانک مرکزی با امکان پرداخت خرد در دنیا است؛ در دنیا ۷۶ کشور در حال بررسی و تلاش برای ایجاد پول دیجیتال بانک مرکزی هستند که از این تعداد ۱۶ کشور در مرحله مطالعات مقدماتی و پیش آزمایشی، ۱۰ کشور پایلوت و آزمایشی و ۳ کشور در مرحله عملیاتی قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه با حذف اسکناس از جیب مردم، شاهد این بودیم که مردم برای پرداخت خرد دچار مشکل شدند، افزود: چاپ اسکناس برای حل این مشکل، یک اقدام برگشت به عقب محسوب می‌شود؛ اما راهکارهایی در دنیا وجود دارد که چاپ دیجیتال پول یکی از آنان است و ما به آن سمت حرکت کردیم؛ در این زمینه تراکنش خرد را انتخاب کردیم و ریال دیجیتال هم در این فاز محدود نخواهد بود.

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی با اشاره به جزییات پرداخت با ریال دیجیتال تاکید کرد: با ریال دیجیتال انتقالات به سرعت انجام می‌شود؛ روش اول این است که با استفاده یک کد بین شخص پرداخت‌کننده و دریافت‌کننده وجه منتقل می‌شود و در روش دوم با بارکد QR پرداخت انجام خواهد شد.

«ریال دیجیتال» برای گردشگران می‌تواند بسیار جذاب باشد

وحید زارع فکری معاون اقتصادی و سرمایه گذاری سازمان منطقه آزاد کیش با اعلام اینکه این طرح برای اولین بار در جزیره کیش اجرا می‌شود، گفت: ریال دیجیتال نوعی شیوه پرداخت است که می‌تواند برای مردم و به خصوص گردشگران بسیار جذاب و کارآمد باشد.

وی روش پرداخت امن و سریع را از ویژگی‌های این طرح عنوان کرد و افزود: در قالب این شیوه پرداخت، کیشوندان و گردشگران خواهند توانست به هنگام خرید، بدون داشتن پول نقد یا کارت بانکی، صرفا با گوشی همراه خود در عرض چند ثانیه پرداخت‌های خود را عملیاتی کنند.

معاون اقتصادی و سرمایه گذاری سازمان منطقه آزاد کیش با بیان اینکه مراکز صنفی به سادگی می‌توانند از این ظرفیت بهره مند شوند، اضافه کرد: در قالب این نرم افزار «کیو آر کد» لازم توسط گوشی یا پز دستگاه تولید و در اختیار پرداخت کننده قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: اصناف می‌توانند برای فعال کردن این شیوه پرداخت به شعب بانک‌های تجارت و ملت فعال در سطح جزیره مراجعه کنند؛ البته هم اکنون چند واحد صنفی و تاکسی فرودگاهی در جزیره به اینگونه شیوه پرداخت مجهز شده است.

زارع فکری با اشاره به آزمایشی بودن اجرای طرح ریال دیجیتال در جزیره، گفت: جزیره کیش به دلیل دارا بودن شرایط استاندارد و فضای قابل کنترل به عنوان اولین منطقه اجرای این طرح انتخاب شد تا در صورت جوابدهی لازم در کل کشور اجرایی شود.

وی این شیوه پرداخت را یک روش معمول در بسیاری از شهرهای گردشگری جهان عنوان و اظهار کرد: این روش به دلیل سریع بودن و نیاز نداشتن به کارت بانکی و پول نقد می‌تواند مورد استقبال قرار گیرد.

معاون اقتصادی و سرمایه گذاری سازمان منطقه آزاد کیش همچنین به برنامه ریزی برای توسعه این طرح نیز اشاره کرد و افزود: پرداخت‌های اقساطی و اعتباری نیز می‌تواند در قالب این طرح اجرا شود که قطع یقین برای کیشوندان جذاب خواهد بود.

وی همچنین از رونمایی روش‌های پرداخت ارزی دیگر طی هفته‌های آتی در جزیره کیش خبر داد.

این طرح برای رونق بازار در کیش به کار گرفته شود

رییس هیات مدیره شورای هماهنگی و همکاری فعالین اقتصادی مناطق آزاد کشور با اشاره به اجرای آزمایشی «ریال دیجیتال» در کیش گفت: به دنبال استفاده حداکثری از این طرح برای رونق بازار در جزیره هستیم.

«رحمان سادات نجفی» در گفت و گو با ایرنا بیان اینکه به دنبال امضای یک تفاهم نامه با بانک‌های عامل برا اجرای هرچه بهتر این طرح در جزیره کیش هستیم، اظهار کرد: بانک‌ ملت و تجارت که عنوان بانک‌های عامل این طرح معرفی شدند در بازار جزیره کیش نیز بسیار فعال هستند و می‌توانند این ظرفیت را در دستگاه‌های کارت خوان خود تعریف کنند.

جزئیات «ریال دیجیتال» اعلام شود

اما سادات نجفی انتقادی نیز داشت؛ وی از تعریف نشدن جزئیات این طرح گلایه کرد و افزود: هنوز جزئییات این طرح مشخص نیست که امیدواریم طی هفته‌های آینده توضیحات کاملی از نحوه اجرای آن ارائه شود.

مدیرعامل جامعه بازاریان و بازرگانان کیش با ابراز امیدواری به تاثیر مثبت ریال دیجیتال در اقتصادی جزیره، افزود: ریال دیجیتال می‌تواند با شارژ اعتباری حساب گردشگران، در رونق بازار کیش نقش آفرینی کند.

وی گفت: نقطه قوت این طرح، اجرای آزمایشی آن در جزیره کیش است و ما امیدواریم پس از موفقیت آن، ارز ریال دیجیتال در تمامی کشور اجرایی شود.

وی همچنین کنسرسیوم گردشگری کیش را یک ظرفیت کم نظیر برای بهره مندی از فرصت‌های ایجاد شده دانست و ادامه داد: جوامع صنفی و فعالین اقتصادی کیش می‌توانند در قالب این کنسرسیوم تفاهم نامه‌هایی برای توسعه گردشگری و افزایش تراز اقتصادی منطقه امضا کنند؛ ما از هر فرصتی برای توسعه منطقه حمایت می‌کنیم.

با توجه به تمهیدات اتخاذ شده ریال دیجیتال ظرفیت‌های لازم برای توسعه پول برنامه‌پذیر یا قابل برنامه‌ریزی را تسهیل می‌کند که این مهم موتور محرک شکل گیری مدل‌های نوین کسب و کار به خصوص در فضای تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال کشور خواهد بود.

با توجه به سیاست‌های مدنظر بانک مرکزی و با نظرداشت پشتوانه‌های قانونی از جمله اختیارات تفویض شده در بخش (ب) ماده (۴) قانون بانک مرکزی، ریال دیجیتال به عنوان پول دیجیتال خرد از سوی بانک مرکزی منتشر شده و هدفگذاری این بانک بسترسازی جهت توسعه ابزارهای پرداخت خرد در اقتصاد مبتنی بر این شکل جدید پول است.

همچنین در گام‌های نخست، شبکه بانکی کشور امکان توسعه ابزارهای نوین پرداخت مبتنی بر ریال دیجیتال را داشته و در نظر است در آینده این نقش به سایر موجودیت‌های فعال در نظام پرداخت کشور و فناوری‌های نوین مالی نیز توسعه یابد؛ در این مرحله ریال دیجیتال صرفاً با هدف کاربری در محدوده جغرافیایی داخل کشور و برای تسهیل عملیات پرداخت‌های خرد داخلی هدف گذاری شده است.