صدای پای افزایش قیمت‌ها؛ از ۱۳۸۱ تا آبان ۱۴۰۳
چالش‌های تورم تولیدکننده؛ از رکود تا افزایش هزینه‌های تولید
تورم تولیدکننده یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کلان اقتصادی است که در گزارش پیش‌رو، اختصاصا به بررسی پیشینه آن از سال ۱۳۸۱ تاکنون پرداخته شده است.
به گزارش رواق، صنعت یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران است که گستره‌ای از تولیدات متنوع نظیر پوشاک، منسوجات، مواد غذایی، محصولات چوبی و کاغذی، و همچنین کالاهای الکترونیکی و الکتریکی را در بر می‌گیرد.
این بخش، نه‌تنها نقشی محوری در تولید ناخالص داخلی دارد، بلکه، تورم قیمت کالاهای این گروه نیز اثرگذاری زیادی بر زندگی روزمره مردم خواهد داشت. به همین ترتیب، تورم تولیدکننده بخش صنعت نیز اهمیت می‌یابد. تورم تولیدکننده نشان می‌دهد که قیمت تمام‌شده کالا، درب کارخانه چقد رشد کرده است.
زمانیکه تورم تولیدکننده یک بخش افزایش می‌یابد، انتظار می‌رود به زودی این افزایش قیمت‌ها در قیمت‌های نهایی که توسط خانوار پرداخت می‌شود نیز منعکس شود. به همین ترتیب دو شاخص تورم مصرف‌کننده و تولیدکننده، ارتباط انکارناپذیری با یکدیگر دارند.
مسیر پرفرازونشیب تورم تولیدکننده از ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۳
بر اساس آمارهای منتشر شده از مرکز آمار، تورم تولیدکننده به صورت نقطه به نقطه از ابتدای سال ۱۳۸۱ بررسی شده است. این آمار برای سهولت در تبیین، تا پاییز سال ۱۴۰۲ به صورت فصلی و از دی ماه همین سال با توالی ماهانه مورد مطالعه قرار گرفته است.
۱۳۸۱ تا ۱۳۸۸؛ نرخ ارز یا مشکلات ساختار؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴، تورم تولیدکننده صنعت در محدوده ۱۲ تا ۲۰ درصد نوسان داشت. اما از اواخر ۱۳۸۴، کاهش مقطعی این نرخ به زیر ۶ درصد ثبت شد؛ نقطه‌ای که به‌سرعت جای خود را به جهشی بی‌سابقه داد و تا پایان تابستان ۱۳۸۷، نرخ تورم تولیدکننده را به بیش از ۳۱ درصد رساند.
نکته جالب اینکه این جهش در شرایطی رخ داد که نرخ ارز تقریباً ثابت و در بازه ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان باقی مانده بود، درحالیکه قیمت کالاهای صنعتی درب کارخانه حدود ۱۵۰ درصد افزایش قیمت را تجربه کرده بود. این ثبات ارزی نشان می‌دهد عوامل دیگری، غیر از تغییرات نرخ ارز، در افزایش قیمت‌ها نقش داشته‌اند.
فراز و فرود تورم تولیدکننده صنعت در دهه ۹۰
در سال ۱۳۸۸، تورم تولیدکننده صنعت برای مدتی کوتاه به زیر صفر رسید. این کاهش به معنای تورم منفی بود؛ وضعیتی که قیمت کالاها نسبت به گذشته کاهش می‌یابد و معمولاً نشانه‌ای از رکود اقتصادی است. چنین شرایطی در اقتصادهای جهانی سابقه بحران‌آفرین دارد. بااین‌حال، این شاخص دوباره اوج گرفت و تا سال ۱۳۹۰ قله ۵۰ درصد را فتح کرد. با فروکش کردن دور جدید تورم تولیدکننده، در نهایت این شاخص در سال ۱۳۹۴ به صفر رسید.
در این برهه زمانی، کشور برای مقطع کوتاهی مجددا دچار تورم منفی شد که تا پایان این سال ادامه یافت.
از سال ۹۵ مجددا تورم تولیدکننده رو به رشد گذاشت تا جایی که در پایان سال ۱۳۹۷ با رشد قابل توجه بیش از ۷۷ درصد، قله جدیدی به ثبت رسید. با افت موقت این شاخص در انتهای ۱۳۹۸، در پایان سال ۱۳۹۹ قله‌ای حتی بالاتر از قبل نیز رقم خورد که نرخ آن، حدودا به ۹۴ درصد رسید.
تورم ۹۴ درصدی به معنای آن است که میانگین قیمت کالاهای صنعتی درب کارخانه، ۹۴ درصد نسبت به مقطع مشابه در سال گذشته افزایش یافته است. پس از عبور از قله ۹۴ درصدی در سال ۱۴۰۰، نرخ تورم تولیدکننده کاهش یافت و در سال‌های اخیر، در محدوده ۲۰ تا ۲۵ درصد تثبیت شده است. آخرین آمار منتشرشده مربوط به آبان ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که تورم تولیدکننده در این ماه به ۲۵.۲ درصد رسیده است.
تاریخچه تورم تولیدکننده صنعت در ایران، نشان‌دهنده مسیر پرفرازونشیب و چالش‌های متعدد این بخش است. اگرچه نوسانات نرخ ارز یکی از عوامل مؤثر بر تورم تولیدکننده به شمار می‌رود، اما بخش دیگری از این تحولات ریشه در تورم نهاده‌های تولید، ساختارهای تامین مالی، و هزینه‌های سربار تولید داشته است. کنترل این شاخص نه‌تنها به کاهش فشار بر تولیدکنندگان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند قدمی مهم در کاهش تورم مصرف‌کننده و بهبود رفاه عمومی باشد.
