بررسی رشد ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی مختلف از بهار ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳؛
کاهش وابستگی ایران به نفت؛ تحریم به مثابه انگیزه رشد
آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۰ حدود ۲۸ درصد از ارزش افزوده تولید شده در کل اقتصاد وابسته به استخراج نفت و گاز بود. این درحالی است که در سال ۱۴۰۲، این عدد به ۲۳.۴ درصد کاهش پیدا کرده است.
به گزارش رواق و بر اساس داده‌های منتشر شده از مرکز آمار، اقتصاد بدون نفت ایران از بهار ۱۳۹۰ تا بهار ۱۴۰۳، بالغ بر ۲۱.۹ درصد رشد کرده است. این میزان رشد، به معنای آن است که به‌طور متوسط، کل اقتصاد سالانه ۱.۳ درصد بزرگتر شده است.
رشد بیش از ۲۰ درصدی اقتصاد ایران طی ۱۳ سال اخیر، در حالی رخ داده که این کشور تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته است. این تحریم‌ها نه تنها صادرات و واردات ایران، خصوصا نفت را با محدودیت شدید مواجه کرده، بلکه نظام بانکی و انتقالات مالی را دچار چالش جدی نموده است.
در این میان، اگر رشد اقتصادی ایران با محاسبه درآمدهای نفتی را محاسبه کنیم، رشد اقتصاد به عدد ۱۲.۲ درصد کاهش پیدا می‌کند. بر این اساس قابل مشاهده است که رشد اقتصاد ایران بدون نفت بسیار بیشتر از رشد اقتصاد ایران با وجود درآمدهای نفتی بوده است.
برخی از کارشناسان، با اتکا به استدلال‌هایی مبتنی بر داده‌های مذکور، باور دارند طی دهه ۹۰ که اقتصاد ایران در جنگ اقتصادی تمام عیار و تحت تحریم‌های شدید بوده، نه تنها اقتصاد آن نابود نشده، بلکه نسبت به گذشته اتکای کمتری به درآمدهای نفتی پیدا کرده است.
رشد بخش‌های اقتصادی طی ۱۳ سال اخیر چقدر بوده است؟
بررسی جزئیات داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بخش کشاورزی ایران از بهار ۱۳۹۰ تا امسال، حدود ۶۸.۴ درصد بزرگتر شده است. این بخش با میانگین رشد حدودا ۱.۴ درصدی سالانه، بیشترین میزان رشد در میان بخش‌های اقتصادی ایران را در سال‌های مورد بررسی به ثبت رسانده است.
بخش صنعت ایران نیز به تنهایی، حدود ۱۶.۹ درصد در مقایسه با ابتدای دهه ۹۰ بزرگتر شده است. این رشد به معنای افزایش سالانه حدود ۱.۲۴ درصدی مجموع ارزش افزوده تولید شده در بخش صنعت است.
در مقابل، بخش معدن که شامل استخراج نفت و گاز می‌شود، نسبت به ابتدای دهه ۹۰ نه تنها رشد نداشته، بلکه ۴.۷ درصد نیز کوچکتر شده است. بخش معدن در سال‌های اخیر، تنها بخش اقتصادی است که نسبت به ۱۴ سال گذشته کوچکتر شده است.
چنانچه رشد «گروه صنعت» که شامل صنعت، معدن، ساختمان و سایر موارد می‌شود را بررسی کنیم نیز، با رشد ۱۱.۲ درصدی طی ۱۴ سال اخیر مواجه خواهیم شد. به عبارت دیگر میانگین رشد سالانه این بخش نیز حدود ۱.۲ درصد بوده است.
قابل توجه است تمامی این تغییرات با تعدیل تورم انجام شده و بر اساس قیمت‌های سال پایه ۱۴۰۰ محاسبه شده است. به همین ترتیب رشد یک بخش اقتصادی، شامل رشد قیمت‌ها نمی‌شود و تلاش شده رشد ارزش واقعی آن در نظر گرفته شود.
گروه خدمات، بزرگترین بخش اقتصاد ایران است که از سال ۱۳۹۰ تا سال جاری، ارزش آن حدود ۹.۲ درصد بیشتر شده است. به عبارت دیگر، به‌طور میانگین این بخش نیز طی ۱۳ سال اخیر با رشد ۱.۱۹ درصدی ارزش افزوده در هر سال مواجه شده است.
تغییر چهره اقتصاد ایران نسبت به دهه ۹۰
بنظر می‌رسد مهم‌ترین نتیجه این تغییرات، کاهش قابل توجه سهم نفت از اقتصاد ایران باشد. آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۰ حدود ۲۸ درصد از ارزش افزوده تولید شده در کل اقتصاد وابسته به استخراج نفت و گاز بود. این درحالی است که در سال ۱۴۰۲، این عدد به ۲۳.۴ درصد کاهش پیدا کرده است.
در مقابل، سهم صنعت حدود ۱.۶ درصد نسبت به ابتدای دهه ۹۰ افزایش پیدا کرده و به ۲۱.۴ درصد رسیده است. از این منظر، کشاورزی نیز ۰.۷ درصد رشد داشته و سهم خود از اقتصاد ایران را در این بازه زمانی به ۶.۵ درصد رسانده است.
با این وجود، اعداد محقق شده با پیش‌بینی برنامه‌های توسعه (رشد ۸ درصدی سالانه اقتصاد ایران که به زعم اقتصاددانان، عددی دور از منطق اقتصادی است)، فاصله دارند.
تحریم‌های اعمال شده علیه ایران؛ محدودیت یا فرصت؟
برخی از منتقدان، باور دارند در صورت عدم وجود تحریم‌ها، ایران می‌توانست رشد اقتصادی بالاتری را تجربه کند.
با وجودی‌که بنظر می‌رسد ایران در نبود تحریم‌ها احتمالا درآمد نفتی بالاتری داشت، اما ممکن بود انگیزه کافی برای رشد در سایر بخش‌های اقتصادی را از دست بدهد؛ همانند بسیاری از کشورهای نفتی مشابه که زیرساخت صنعتی و توسعه مناسبی ندارند.
از سوی دیگر، ایران همواره به دنبال سیاست‌های صلح‌آمیز و روابط دو طرفه با کشورهای دنیا بوده است اما بسیاری از کشورهای سلطه‌گر، از کاهش کنترل خود در منطقه و مستقل شدن کشورهای دارای ظرفی‌های بالقوه مانند ایران، واهمه دارند.
به همین ترتیب برخی از کارشناسان تحلیل می‌کنند چنانچه ایران به دنبال استقلال و باج ندادن به کشورهای سلطه‌طلب است، امکان ندارد بدون مواجهه با موانع پی‌در‌پی، به بازیابی جایگاه تاریخی ایران در میان کشورهای دنیا برسد. به همین ترتیب این گروه از تحلیل‌گران، تحریم‌ها را امری گریزناپذیر و در راستای توسعه و استقلال ایران تلقی می‌کنند.
انتهای پیام/.
